İğne Oyası

 

Dünyada “Türk Danteli” olarak bilinen iğne oyalarının çok eskilere dayanan geçmişi bulunmaktadır. Oya sözcüğünün yabancı dillerde karşılığının olmaması, bu sanatın da halı ve kilim dokumada olduğu gibi, Türk kadınına ait olduğu görüşünü desteklemektedir. Hatırlanacağı gibi, dünyada ilk dokuma örnekleri, Türk’lerin yaşadığı bölgelerde bulunmuştur.

İğne oyalarının malzemesi genellikle ipektir. Günümüzde ipek böceği eskisi kadar yetiştirilmemekte, doğal olarak, ipek kullanılarak üretilen ürünler de azalmaktadır. Ancak, ipeğin yerini alan pamuk iplikleri de, oya yapımında kullanılmaktadır.

Oyalar, işlendikleri araç, gereç ve işleme tekniklerine göre, tığ, filkete koza, yün, mum, boncuk, dokuma kumaş oyaları gibi sınıflandırılır.

Küçük  iğnelerle yapılan oyaların, düğümler sıkıştırıldıkça örgü gözleri de küçülür. Kullanılan ipliğin ipek ya da sentetik olmasına göre de, gözeneklerin büyüklüğü değişir. İğne üzerine iplikle ilmik atarak ve iğneyle ipliği bu ilmik içinden çekerek yapılan iğne oyalarında, kare ve üçgen olmak üzere iki ilmek çeşidi bulunur. Tekli sarma veya çiftli sarma biçiminde yapılabilen iğne oyalarının, tekli sarmasında, önce kumaşa batırılan iğnenin üstüne, ipliğin sağdan sola doğru çevrilmesiyle bir halka oluşturulur. İlmekler belli aralarla tekrar edilerek, zürafa adı verilen birinci sıra tamamlanır. Dönüş sırasında, aynı ilmek, soldan sağa doğru yönlendirilen halka içinden geçirilerek yapılmaktadır. İkinci sıra ise, ya birinci sıradaki ilmeklerin birleşme noktalarına, ya da ilmeğin ortasına iğneyi batırıp, aynı işlemler sürdürülerek, kök, kaya ve ana oya gibi, bordürü oluşturacak motifler meydana getirilerek yapılmaktadır. Motiflere, birli, pirinç, Mecnun yuvası, Trabzon/trabzan gibi adlar verilmektedir. İğne oyalarında bir çiçek, bir yaprak, başlı başına bir motif sayılmaktadır. Bunların, kullanıldığı yerlere göre çeşitli biçimlerde dizilmesiyle, kompozisyonlar oluşmaktadır. Bu kompozisyonlar, Ulamalar, Yemeni Oyaları, Hotoz Oyaları, Taç Oyaları, Dal Oyaları, Saksı Oyaları, Kese Oyaları olarak sıralanır.

İğne oyalarından baş örtüsü, yanında sehpa örtüleri, masa örtüleri, perdeler, fularlar gibi çeşitli dekoratif ürünler yapılabilir.

Motiflerin dik durmasını sağlamak için, atkılı, anten teli ve misina kullanılır. Ayrıca, yumurta akı, şeker kitre, zamk, veya jelatin ile motifler serleştirilebilmektedir.