Toprak Çömlek Üzerinde Deri İşleme Sanatı

Toprak kapların deri ile süslenmesi, görünüşüne kazandırdığı  estetik değer yüzünden, pazar değerini artırmaktadır.

Önceleri sade toprak kap olarak fazla çekici gelmeyen bu kaplar, üzerine deri işlendikten sonra, hediyelik eşya olarak çok beğenilmektedir.

Bu dersimizde turistik ve hediyelik eşya olarak pazar değeri yüksek olan, toprak çömlek üzerine deri işleme sanatının ne olduğunu ve nasıl yapıldığını göreceğiz.

TOPRAK ÇÖMLEK ÜZERİNDE  DERİ  İŞLEME

Toprak kaplar üzerine yapılan deri ile süsleme, kaplara estetik bir görünüş kazandırmakla birlikte, pazar değerini de artırmaktadır.

Avanos’ta 1991'den beri uygulanan bu teknik, çalışanlara da yeni imkanlar sağlamıştır.

İlk önce erkek çanak ustaları tarafından uygulanan sanat, şimdi yaygınlaşmış ve %80 kadınlar tarafından yapılmaktadır.

TOPRAK ÇÖMLEK ÜZERİNE DERİ İŞLEME NASIL YAPILIR?

Gerekli malzemeler:
• Davul derisi (Keçi-koyun)
• Meşin
• Keçi veya dana derisi sırımı
• Boncuklar (Tahta, cam, plastik)
• Kumaş boyası
• İspirto
• 1 m. boyunda 5 x 5 ebadında tahta çubuk
• Fırça (3 numara-kabı boyamak için) 2 adet renk vernik için
• Plastik boya (kabı boyamak için)
• Saçak ipi (pamuklu 2 m.)
• Ağaç tutkal (deriyi yapıştırmak için)
• Makas
• Lastik yapıştırıcı (Sırım için)
• Cam cila
• Boya hazırlamak için kaplar
• Şişe kapağı veya demir para
• Toprak kaplar
• Zımpara kağıdı
• 3-4 numara sulu boya fırçası

BOYANIN  HAZIRLANMASI

İspirto veya suda eriyen, piyasada mevcut iplik veya kumaş boyası alınır. İspirtoda eriyen boyadan, 1 It ispirtoya, suda eriyen boyalardan 1 It suya 3 çay kaşığı konularak, iyice erimesi sağlanır.   Bu ölçüde hazırlanmış boyayla 20 tabaka deri boyanabilir.

Deri boyamada kullanılan ana renkler; kırmızı, sarı, yeşil, mor ve siyahtır.

DERİNİN  HAZIRLANMASI  (YUMUŞATILMASI)

Tabaklanmış koyun ve keçi derisi (davul derisi), incelik ve kalınlığına göre, musluk suyu ısısında, uygun kaplarda 15 dakika ile 2 saat arasında yumuşatılır.

DERİNİN BOYANMAYA HAZIRLANIŞI

Fazla suyu sıkılan deri, 5 x 5 çapındaki tahta çubuğa ince katlar halinde sarılır. Çubuk dolana kadar 3-4 deri sarılabilir. Deriler saçak ipi ile yukarıdan aşağıya verev sarılarak açılmaması sağlanır.

DERİNİN  BOYANMASI

Boyama için 3-4 numara sulu boya fırçası kullanılır. Zevke göre seçilen boyalarda, renk uyumuna dikkat etmelidir. Boyama  bittikten  sonra,  boyanın,  kıvrımların  arasına dağılması  için  bir kağıdın  üzerinde güneşsiz ortamda bir süre bekletilmelidir.

Çıkan desene ve yapıştırılacak olan toprak kabın şekline göre, deriler kesilir.

ÇANAĞIN  RÖTUŞLANMASI

Derinin çanağa muntazam yapışmasını sağlamak için, çanağın pütürleri zımpara kağıdı ile düzeltilmelidir.

DERİNİN  ÇANAĞA YAPIŞTIRILMASI

Boyandıktan sonra çanağın büyüklüğüne, şekline ve çıkan desene uygun olarak kesilen derilerin arka yüzüne tutkal sürülür.

Elle kenarları gerdirilerek, çanağın uygun yüzüne yapıştırılır.

Yapıştırıldıktan sonra, yarım saat süreyle kurumaya bırakılır.

ÇANAĞIN  BOYANMASI

Deri yapıştırıldıktan sonra, çanağın boş kalan yerleri, plastik boya ile boyanır. Bir günde kurutulur.

PARLATMA

Boyama işi bittikten sonra, cam cila veya ayakkabı cilası ile boyanan kısımlar parlatılır.

SIRIMLAMMA

Saç örgüsü şeklinde örülen sırıma, yapıştırıcı sürülerek deri kaplı kısımları, sınırlayacak şekilde yapıştırılır. Bundan sonra örülmemiş düz, ince sırım örgü, sırımın iki yanına gelecek şekilde yapıştırılır. Son nokta ucuna, nazar boncuğu takılarak işlem tamamlanır.

Süsleme

Meşin  üzerine  açılan  deliklere,  nazar boncuğu  ve  renkli boncuklar yerleştirilip, uygun şekilde çanağa yapıştırılarak süsleme işi tamamlanmış olur.

RAPİDO  TEKNİĞİ

Deri yumuşatıldıktan sonra, toprak kabın üçte birini kaplayacak biçimde kesilir ve kabın uygun bölümlerine yapıştırılır.  Bir  gün  gölgede  kurutulduktan  sonra,  şekilden bakılarak üzerine  motifler çizilir. Bu motifler genellikle eski Yunan, Hitit ve Türk kilim desenleridir. Sonra bu motiflerin içi siyah veya kırmızı boyayla boyanır.  Çanağın boş kalan zemini, plastik boyayla boyanır ve cilalanır. Bu tür çalışmada herhangi bir süsleme yapılmaz.